ΤΗΣ ΣΤΕΛΛΑΣ ΜΙΧΑΗΛ* ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΡ. ΕΙΡΗΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΟΡΔΑΤΟΥ**
Μέσα από την πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε τους τελευταίους μήνες, με την εξάπλωση της ιογενούς νόσου COVID-19 να παίρνει παγκόσμιες διαστάσεις, έχουμε δει κυβερνήσεις και υγειονομικές Αρχές να λαμβάνουν αυστηρά μέτρα κοινωνικής απομόνωσης, σε μια προσπάθεια να επιβραδυνθεί ο ρυθμός της μετάδοσης του ιού SARS-COV-2 και να αποφευχθεί η κατάρρευση των εθνικών συστημάτων υγείας.
Οι συντονισμένες προσπάθειες των επαγγελματιών υγείας και των ερευνητών, καθώς και οι λήψεις πολιτικών αποφάσεων για περιοριστικά μέτρα είναι γεγονός ότι θα βοηθήσουν στην αναχαίτιση της πανδημίας. Από την άλλη όμως, η επιστημονική κοινότητα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, θεωρώντας αναγκαία την εξέταση και άλλων διαδεδομένων κρίσεων που αναμένεται να επηρεάσουν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης παγκοσμίως, ως επακόλουθο της πανδημίας.
Μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά Μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, σε όλο τον κόσμο, είναι η αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Η έλλειψη αποτελεσματικών αντιβιοτικών και η εμφάνιση βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά έχουν οδηγήσει στην κρίση της μικροβιακής αντοχής σε αυτά.
Από την ανακάλυψη τους πριν από 80 περίπου χρόνια, τα αντιβιοτικά έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές από βακτηριακές λοιμώξεις. Σήμερα όμως, οκτώ δεκαετίες μετά, οι πολύτιμες αυτές για τον άνθρωπο ουσίες χάνουν με συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό την αποτελεσματικότητά τους λόγω επίτασης του φαινομένου της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά (Global Knowledge Center for Antimicrobial Resistance Research and Development – Global AMR R&D Hub). Η μικροβιακή αντοχή αποτελεί φυσιολογικό βιολογικό φαινόμενο, συνέπεια φυσικής επιλογής, κατά την οποία μικροοργανισμοί που παρουσιάζουν αντοχή σε κάποιο αντιβιοτικό, επικρατούν στον πληθυσμό των μικροοργανισμών, όταν αυτός ο πληθυσμός εκτεθεί στο εν λόγω αντιβιοτικό. Η ισορροπία του φυσιολογικού αυτού φαινομένου διαταράσσεται σε ανησυχητικό βαθμό από την υπέρμετρη χρήση αντιβιοτικών, προκαλώντας δυσμενείς συνέπειες για τη δημόσια υγεία, καθώς οι θεραπευτικές επιλογές ακόμα και για κοινές λοιμώξεις έχουν καταστεί πολύ περιορισμένες και σε μερικές περιπτώσεις είναι ανύπαρκτες. Στην Ευρώπη, λοιμώξεις από ανθεκτικά μικρόβια συσχετίζονται με 25.000 θανάτους και 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ κόστος λόγω εξόδων νοσηλείας και απωλειών παραγωγικότητας ετησίως (Εθνική Στρατηγική για αντιμετώπιση μικροβιακής αντοχής, Υπουργείο Υγείας Κύπρου).
Μικροβιακή αντοχή και COVID-19
Με την εξάπλωση της πανδημίας, με περίπου 3 εκατομμύρια επιβεβαιωμένα κρούσματα και περισσότερους από 200.000 θανάτους έως σήμερα, το πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής εξελίσσεται σε ακόμη σοβαρότερη απειλή, όπως επισημαίνει το Κέντρο Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων (Center for Clinical Epidemiology and Outcomes Research – CLEO). Σε περιόδους πανδημιών έχει αποδειχτεί ότι το ποσοστό θνησιμότητας από ιογενείς λοιμώξεις επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις δευτερογενείς βακτηριακές λοιμώξεις. Πάρα πολλοί άνθρωποι στις πανδημίες γρίπης του 1918 και του 2009, υπέκυψαν από δευτερογενείς βακτηριακές λοιμώξεις παρά από τον ίδιο τον ιό.
Επίσης, στοιχεία από την παρούσα πανδημία δείχνουν ότι μεγάλος αριθμός ασθενών με COVID-19 διαγιγνώσκεται με δευτερογενείς λοιμώξεις ενώ περιθάλπονται σε νοσοκομείο. Η πηγή και η συγκεκριμένη φύση αυτών των λοιμώξεων δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί πλήρως, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι τα ανθεκτικά βακτήρια συγκαταλέγονται στα μικρόβια που προκαλούν τις δευτερογενείς αυτές λοιμώξεις. Επομένως, η ευρεία χρήση αντιβιοτικών για την περίθαλψη των ασθενών με COVID-19, αναμένεται να έχει σημαντική συνεισφορά στην αύξηση της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά. Τα στοιχεία δείχνουν ότι πάνω από το 90% των ασθενών με COVID-19 λαμβάνουν επίσης αντιβακτηριακή θεραπεία. Αυτή η ταχεία αύξηση της χρήσης αντιβιοτικών, ιδιαίτερα στα νοσοκομεία, θα ασκήσει ισχυρή επιλεκτική πίεση στα βακτήρια για μεγαλύτερη μικροβιακή αντοχή. Αυτό πιθανότατα θα συμβάλει στην αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ανθεκτικών στα αντιβιοτικά λοιμώξεων και μετά τη λήξη της πανδημίας.
Επιπλέον, από την αρχή της πανδημίας, οι επιστήμονες και οι κυβερνήσεις συμβουλεύουν τους ανθρώπους για τις βέλτιστες πρακτικές ατομικής υγιεινής. Ως αποτέλεσμα, σημειώθηκε σημαντική αύξηση στην πώληση και στη χρήση προϊόντων καθαρισμού και απολυμαντικών χεριών. Η πολύ μεγάλη χρήση προϊόντων καθαρισμού και απολυμαντικών χεριών που περιέχουν χημικές ενώσεις με αντιμικροβιακή δράση μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής. Έτσι, κατά τη διάρκεια της πανδημίας που αυτό συμβαίνει κατά κόρον, υπάρχει έντονη ανησυχία για την ενίσχυση του φαινομένου της μικροβιακής αντοχής. Το θέμα της μικροβιακής αντοχής αποκτά επίσης περιβαλλοντικές διαστάσεις, μιας και τα αντιβιοτικά καθώς και οι αντιμικροβιακές ουσίες που περιέχονται στα απολυμαντικά καταλήγουν στα αστικά λύματα και μεταφέρονται στις μονάδες βιολογικού καθαρισμού, ενώ η επαφή των ουσιών αυτών με τα βακτήρια που βρίσκονται φυσιολογικά στο περιβάλλον θα μπορούσε να οδηγήσει στη διατάραξη των οικοσυστημάτων (Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance – JPI AMR).
Δεν είναι λοιπόν υπερβολή να λεχθεί ότι η χρησιμότητα των αντιβιοτικών διαγράφει κυκλική πορεία: Από σωτήρια ανακάλυψη στον άνθρωπο, προς τα πίσω, κοντά στο χρονικό σημείο όπου λόγω έλλειψης αποτελεσματικής θεραπείας, απλές λοιμώξεις αποτελούσαν αιτία απώλειας της ανθρώπινης ζωής. Παρόλα αυτά, η υιοθέτηση αισιόδοξης στάσης στη δημιουργηθείσα κατάσταση που επέφερε η COVID-19, θεωρείται μονόδρομος και έτσι, επιλέγουμε να βλέπουμε τη νέα τάξη πραγμάτων ως ευκαιρία για απόκτηση περαιτέρω γνώσης. Επομένως, ελπίζουμε ότι η διεθνής κινητοποίηση που παρατηρείται σχετικά με την πανδημία, θα αποτελέσει και κίνητρο για την ευρεία συνειδητοποίηση της απειλής της μικροβιακής αντοχής και τη λήψη διορθωτικών δράσεων για την επανόρθωση της πορείας αυτής.
* Μηχανικός Περιβάλλοντος, Υποψήφια Διδάκτωρ στο Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
** Χημικός Μηχανικός, Μεταδιδακτορική Συνεργάτιδα στο Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρο
Δημοσιεύτηκε στο Παιδεία News
