ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στις 16 Σεπτεμβρίου 2014 το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρου οργάνωσε συγκέντρωση στο Πανεπιστήμιο, στην οποία μίλησε ο 86χρονος απόφοιτος του Πανεπιστημίου Ανδρέας Ζαχαρούδης με θέμα «Γιατί μορφωνόμαστε». Το ενδιαφέρον στην περίπτωση αυτή δεν είναι η ηλικία του ομιλητή αλλά το βιογραφικό του. Αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο το 1946 και στη συνέχεια, ύστερα από ολιγόχρονη υπηρεσία στο βρετανικό στρατό και στην εταιρεία SHELL στην Κύπρο, μετανάστευσε στο Βελγικό Κογκό, όπου ασχολήθηκε κυρίως με καφεφυτείες ως το 1989. Στο διάστημα αυτό πήρε δίπλωμα στη μηχανική αυτοκινήτων Diesel με αλληλογραφία. Αργότερα πήρε δίπλωμα στη ραδιοηλεκτρονική πάλι με αλληλογραφία. Το 2001 έγραψε βιβλίο για την επανάσταση στο Κογκό το 1964 στο οποίο περιγράφει κυρίως τις προσωπικές του εμπειρίες. Μιλά τέσσερις ευρωπαϊκές γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά) και μια αφρικανική (τη lingala). To 2010 έγινε δεκτός στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου από την οποία αποφοίτησε με άριστα το 2014(Paideia-news, 16 Σεπτ. 2014).
Το γενικότερο εκπαιδευτικό ενδιαφέρον της περίπτωσης αυτής έχει σχέση με το σκοπό για τον οποίο ο κ. Ζαχαρούδης εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου σε ηλικία 82 χρονών. Όχι βέβαια για να αποκτήσει προσόντα που θα τον βοηθήσουν να βρει απασχόληση ούτε για να μάθει ξένες γλώσσες ούτε για να αποκτήσει τις δεξιότητες της πληροφορίας, της επικοινωνίας και της συνεργατικότητας ούτε για να αναπτύξει τις ψυχικές και πνευματικές του ικανότητες ούτε για να αποκτήσει ανοικτό μυαλό. Τότε γιατί; Δυστυχώς, παρόλο που προσπάθησα πολύ να επικοινωνήσω μαζί του μέσω τηλεφώνου και email για να μου πει τι είπε σχετικά με το θέμα αυτό στην ομιλία του, δεν μπόρεσα. Γι αυτό αναγκάζομαι να κάνω μια εικασία. Το πιθανότερο είναι ότι εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο για να αποκτήσει ένα πανεπιστημιακό πτυχίο στην ελληνική γλώσσα και γραμματεία και, επομένως, μια συγκεκριμένη εκπαιδευτική ταυτότητα την οποία, επηρεασμένος ίσως από τη φοίτησή του στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, εκτιμά ο ίδιος ιδιαίτερα και θα ήθελε και τους άλλους να τον βλέπουν μέσα από αυτή.
Ο λόγος για τον οποίο αναφέρθηκα με λεπτομέρεια στην περίπτωση του κ. Ζαχαρούδη είναι γιατί θέτει πολύ έντονα το θέμα της εκπαιδευτικής ταυτότητας, του είδους δηλαδή της μόρφωσης που παίρνει κανείς στο σχολείο και του είδους του ανθρώπου στον οποίο αναδεικνύεται μέσω αυτής της μόρφωσης. Ταυτόχρονα θέτει δυο βασικά ερωτήματα: ποια είναι η καλή μόρφωση σήμερα και ποιος μπορεί να θεωρηθεί καλά μορφωμένος. Παλαιότερα τα θέματα αυτά δεν ήταν τόσο έντονα και προβληματικά, όσο σήμερα, πρώτα, γιατί η εκπαίδευση δεν εθεωρείτο τόσο κεντρικό προσόν στη διαμόρφωση της ζωής όσο θεωρείται σήμερα και, δεύτερο, γιατί η μόρφωση ήταν σε γενικές γραμμές περίπου η ίδια σ’ όλη την Ευρώπη και γενικά τη Δύση, μια γενική εγκύκλια παιδεία που είχε ως κύριο σκοπό να εκπαιδεύσει τον νου και την ψυχή.
Τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια ωστόσο τα πράγματα έχουν αλλάξει άρδην. Υπάρχουν σήμερα πολλά είδη γνώσης, και κάθε ένα από αυτά διαμορφώνει μια διαφορετική εκπαιδευτική ταυτότητα. Από την άλλη, λόγω των μεγάλων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών και της μετατροπής όλων των κοινωνιών σε πολυπολιτισμικές, δεν υπάρχει σήμερα ομοφωνία για το είναι κοινό καλό και, συνακόλουθα, ούτε και για το ποια γνώση αξίζει περισσότερο ούτε για το ποια εκπαιδευτική ταυτότητα είναι καλύτερη ή προτιμότερη. Η διαφωνία αυτή, ωστόσο, δεν μείωσε τη μεγάλη σημασία της εκπαιδευτικής ταυτότητας. Απεναντίας, έχει διατυπωθεί η άποψη πως ο καλά μορφωμένος άνθρωπος όχι μόνο εμπλουτίζει την κοινωνία με την παρουσία του αλλά είναι εκείνος που τελικά θα τη σώσει.
Πιστεύω πως η περίπτωση του κ. Ζαχαρούδη είναι μια καλή ευκαιρία να τεθεί και στη χώρα μας ένα θέμα που συζητείται σήμερα ευρέως στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ τόσο στα πανεπιστήμια όσο και ευρύτερα στα ΜΜΕ, εκείνο δηλαδή της εκπαιδευτικής ταυτότητας που θεωρείται προτιμότερη. Παλαιότερα το θέμα αυτό ήταν λυμένο στην Κύπρο. Η σωστή εκπαιδευτική ταυτότητα ήταν εκείνη η οποία θα βοηθούσε να γίνει κάποιος «άνθρωπος». Όποιο ενήλικα ρωτήσετε, θα σας πει ότι η μάνα του ή ο πατέρας του τον κατευόδωσαν στο σχολείο μέσης εκπαίδευσης την πρώτη μέρα της φοίτησής του με τη φράση «να πας στο σχολείο να γίνεις άνθρωπος». Σήμερα η κατάσταση αυτή άλλαξε πολύ. Οι γονείς είναι συγχυσμένοι, δεν μπορούν να αποφασίσουν αν πρέπει να στείλουν τα παιδιά τους σε δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο, σε σχολείο γενικής ή τεχνικής / επαγγελματικής εκπαίδευσης, αν πρέπει να δώσουν έμφαση στην απόκτηση προσόντων που θα τα βοηθήσουν στην εξεύρεση απασχόλησης ή στην πνευματική και ψυχική τους καλλιέργεια, αν πρέπει να τα στείλουν σε ξενόγλωσσα σχολεία για να μάθουν ξένες γλώσσες ή αν πρέπει να δώσουν βάρος στην άριστη εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Το θέμα της εκπαιδευτικής ταυτότητας που θα αποκτήσουν τα παιδιά τους στο σχολείο, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο θα τα βλέπουν οι άλλοι μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο και ο τρόπος με τον οποίο θα βλέπουν τα ίδια τους εαυτούς τους, δεν απασχολεί σήμερα τους περισσότερους σημερινούς γονείς. Πολλοί δεν έχουν καν συναίσθηση της ύπαρξης του θέματος και δεν κατανοούν τη σημασία του. Γι’ αυτό οι δυο ριζοσπαστικές ενέργειες του κ. Ζαχαρούδη, πρώτα, να εγγραφεί στο πανεπιστήμιο σε ηλικία 82 χρονών για να πάρει πτυχίο φιλολογίας και, δεύτερο, να μιλήσει στο Πανεπιστήμιο για να μας εξηγήσει «γιατί μορφωνόμαστε», πιστεύω πως πρέπει να γίνουν αφορμή να συζητηθεί το θέμα αυτό ευρύτερα και βαθύτερα, ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε μερικά βασικά πράγματα καλύτερα.
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
Δημοσιεύτηκε στο Παιδεία News
